Ceann Comhairle

Y Ceann Comhairle ^[1] yw Cadeirydd Dáil Éireann, tŷ isaf Senedd Gweriniaeth Iwerddon, (Lluosog: Cinn Comhairle) Etholir y person sy'n dal y swydd hon o blith aelodau'r Dáil yn y sesiwn lawn gyntaf ar ôl pob etholiad wladwriaethol. Ystyr y teitl o'i gyfieithu o'r Wyddeleg yw 'Pen [Pennaeth] y Cyngor'. Arferir y teitl Wyddeleg hyd yn oed wrth siarad a thrafod yn y Saesneg. Mae ei swydd yn debyg i un Llywydd Cynulliad Cenedlaethol Cymru, sydd hefyd yn arddel enw uniaith Gymraeg.^[2]

Disgwylir i'r Ceann Comhairle gadw at niwtraliaeth lem. Fodd bynnag, mae mwyafrif y llywodraeth fel arfer yn ceisio ei ddewis ymhlith ei gynghreiriau ei hun neu ymysg ei gynghreiriaid, os yw ei bwysigrwydd rhifiadol yn caniatáu hynny. Er mwyn atgyfnerthu didueddrwydd y llywyddiaeth, mae cyfansoddiad Iwerddon yn darparu nad yw'r Ceann Comhairle presennol yn ceisio cael ei ailethol yn TD (Teachta Dála) ond ei fod yn cael ei ail-ethol yn awtomatig mewn etholiadau seneddol oni bai y penderfynir ymddeol. Nid yw Ceann Cyngor yn pleidleisio ac eithrio yn achos pleidlais gyfartal. Yn yr achos hwn, mae'n pleidleisio yn unol ag arfer seneddol ynghylch siaradwr Tŷ'r Cyffredin Brydeinig. Y Ceann Comhairle yw cynrychiolydd y Gorchymyn yn y Tŷ ac felly mae ganddo nifer o uchelfreiniau:

• Gwahodd y TD i siarad. Rhaid i bob araith fod drwyddo ef.
• Rhoir cwestiynau mewn cyfarf
• Canu'r gloch i gadw trefn ar y siambr. Mae'r gloch yn atgynhyrchiad hanner-maint o gloch hynafol Gastell Lough Lene, a ddarganfuwyd yn Castle Island, Lough Lene, Castlepollard, Swydd Westmeath yn 1881 ac sydd bellach yn yr Amgueddfa Genedlaethol Iwerddon. Cyflwynwyd yr atgynhyrchiad ym 1931 gan weddw Bryan Cooper, cyn-TD.
• Yr awdurdod i atal yr anhrefn neu ddryswch. Gall orchymyn i aelod o'r Dáil adael y Siambr neu hyd yn oed atal Aelod am gyfnod penodol. Mewn achos o anghydfod mawr gall atal y cynulliad.^[3]

1. ↑ Ceann Comhairle (Yngannu: /kʲɑːn ˈkoːrʎə/) eGwyddeleg am "Penaeth y Cyngor". Lluosog yw Cinn Comhairlí
2. ↑ https://www.oireachtas.ie/en/members/office-holders/ceann-comhairle/
3. ↑ http://www.irishstatutebook.ie/eli/cons/en/html#article16_6